Ένας παιδαγωγός επισκέπτεται το Βογατσικό το 1875 και αξιολογεί τα σχολεία του.

Πορτρέτο του  Χαρίσιου Παπαμάρκου σε νεαρή ηλικία 

(Εκδοτική Αθηνῶν)

 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ

Ο ιστορικός Νίκος Σιώκης, με καταγωγή από την Κλεισούρα, σχολιάζει εκτενώς το 2018 σε μια πολύ ενδιαφέρουσα εργασία του* αποσπάσματα από το ανέκδοτο οδοιπορικό του σπουδαίου παιδαγωγού Χαρισίου Παπαμάρκου (Βελβενδός, 1844—Θεσσαλονικη, 1906) στη Μακεδονία κατά το φθινόπωρο του 1875. Ο Παπαμάρκου, με τις θαρραλέες εκπαιδευτικές απόψεις, άρτι αφιχθείς από τη μετεκπαίδευσή του στη Γερμανία (Γκέτιγκεν, 1871-1874, με υποτροφία του «Συλλόγου προς διάδοσιν των Ελληνικών γραμμάτων»), επισκέπτεται με «ειδική αποστολή» την Κεντρική και τη Δυτική Μακεδονία. Κατά τη διάρκεια του οδοιπορικού του επισκέπτεται και το Βογατσικό. Εδώ βέβαια, ήδη από το 1856, λειτουργεί η Ελληνική Σχολή Βογατσικού, ή Αρρεναγωγείον (στη θέση που βρίσκεται σήμερα το πάρκο του χωριού στην κεντρική πλατεία) ενώ το 1875 είναι ακριβώς η χρονιά που θα πρωτολειτουργήσει και το Παρθεναγωγείον που θα καταστραφεί κι αυτό  κατά την πυρπόληση του Βογατσικού το 1912.

      Ο Σιώκης σημειώνει τους σταθμούς του οδοιπορικού του Χ. Παπαμάρκου στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία. Παραθέτει δε μεταξύ άλλων τις εντυπώσεις του από το Βογατσικό όπως και τις οδηγίες που αυτός αφήνει στους την Εφόρους των Σχολείων:

…καταγράφονται οι προτάσεις του προς τον Σύλλογο προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων (Αθήνα) για την ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου, τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας, την ίδρυση νέων εκπαιδευτηρίων, την οργάνωση των εκπαιδευτικών πραγμάτων και τον αποτελεσματικότερο συντονισμό των εθνικών θεμάτων. Και συνεχίζει: Επόμενος σταθμός [του Παπαμάρκου] ήταν το Βογατσικό, «κωμόπολις αρίστη πασών όσων είδον μέχρι τούδε εν Τουρκία» κατοικούμενη από 500 χριστιανικές ελληνικές οικογένειες, η οποία διέθετε δύο εκκλησίες και εισοδήματα 18.000 γρόσια για τη συντήρηση των τριών σχολείων, ενός δημοτικού με δύο δασκάλους, ενός ελληνικού με δύο τάξεις και έναν δάσκαλο και ενός παρθεναγωγείου (Μπέντας 1952: 4, Κουτσιαύτης 2001: 230-232, Κουτσιαύτης 2010: 51-52). Έφορος των εκπαιδευτηρίων ήταν ο Γ. Καρύδης (Κορομήλης 1972: 140), ο οποίος χαρακτηριζόταν «καλός πολίτης και άξιος εμπιστοσύνης άνθρωπος».

Το «άθλιον» παρθεναγωγείο είχε 50 μαθήτριες «αρκετά ωραίας, πράγμα τόσον σπάνιον κατά τα μέρη ταύτα» και δασκάλα την Ανδρομάχη Μεσθανέα από τη Θεσσαλονίκη, η οποία λάμβανε μισθό 40 οθωμ. λιρών και είχε αναλάβει τη θέση εκείνη καθ’ υπόδειξη του προστάτη της και «όχι αμέμπτου τα ήθη» Μητροπολίτη Σισανίου. To «κάλλιστον» ελληνικό σχολείο είχε δύο τάξεις με 19 μαθητές και δάσκαλο τον Κων. Χινοβίτη από τη Βλάστη (Μπέντας 1952: 6), ο οποίος λάμβανε μισθό 55 οθωμ. λιρών. Το δημοτικό σχολείο είχε 140 μαθητές και δύο δασκάλους, τον Δημ. Οικονόμου (Μπέντας 1952: 6, 11, 36, Κορομήλης 1972: 61, Κουτσιαύτης 2001: 231 Κουτσιαύτης 2010: 51-52) με μισθό 50 λίρες και τον μαθητή Δ. Μαρούλη από τη Βλάστη ως βοηθό με μισθό 25 λίρες. Ο τελευταίος μάλιστα εισήγαγε επιτυχώς ό,τι είχε διδαχθεί στο Διδασκαλείο Σερρών, κατ’ αντιστοιχία με τη γερμανική μέθοδο διδασκαλίας του Herbart, γνωστή και ως συνδιδακτική, της οποίας ένθερμος υποστηρικτής υπήρξε ο Παπαμάρκου. Τα σχολεία του Βογατσικού διέθεταν και μικρή βιβλιοθήκη.

Πριν την αναχώρησή του ο Παπαμάρκου πρότεινε την αποδέσμευση από τη διαχείριση του καθηγητή του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθ. Ρουσοπούλου (Σκόκος 1900: 367-368, Μπέντας 1952: 11, 53, Κορομήλης 1972: 60) του ποσού των 25.000 δραχμών, που διατίθεντο αποκλειστικά για τη συντήρηση των σχολείων, και τη μετατροπή τους σε μετοχές της Εθνικής Τράπεζας μέσω του ΣΔΕΓ.

Γιατί άραγε ο Παπαμάρκος χαρακτηρίζει ως «άθλιον» το (νεόδμητο;) Παρθεναγωγείον ενώ οι πληροφορίες, που συγκέντρωσε 75 έτη αργότερα ο Κ. Μπέντας, το θέλουν να είναι …«καλλιμάρμαρον»; Πότε ακριβώς λειτούργησε αυτό; Ποιοι χρηματοδότησαν τη δημιουργία του; Ποια ήταν η μορφή του οικοδομήματος; Τι απέγινε το κτίριο αυτό; Γιατί δεν εμπιστεύεται τον Αθανάσιο Ρουσσόπουλο; Ποιο ήταν το πραγματικό όνομα του  ευεργέτη «Μενέλαου Μήκα»; Τι συνέβη με τη διαθήκη του;

Όλα αυτά θα γίνει προσπάθεια απαντηθούν σε δική μας εν καιρώ διαδικτυακή  ή γραπτή δημοσίευση-ανακοίνωση.

 

*Νικόλαος Σιώκης, Η κοινωνική, εκπαιδευτική και πολιτική πραγματικότητα στον μακεδονικό χώρο: Μαρτυρίες από ένα ανέκδοτο οδοιπορικό του παιδαγωγού Χαρίσιου Παπαμάρκου το φθινόπωρο του 1875, Στον τόμο: Πατρίδες της Ρωμηωσύνης Θράκη, Μακεδονία, Βόρεια Ήπειρος, Μικρά Ασία, Πόντος, Καππαδοκία, Κύπρος — Αφιέρωμα στον Καθηγητή Αθανάσιο Ε. Καραθανάση, Θεσσαλονίκη 2018, σελ. 139-170.